"Hwag ho sana kayong mabibigla misis. Tumawag ho ang kaibigan nating mga pulis sa Aparri at sinabi hong wala na ang inyong asawa." malumanay na paliwanag ng pulis habang si mama naman ay parang lantang gulay na biglang nawalan ng balanse. Mabuti na nga lang at halos kalapit ko sya dahil gusto ko rin alamin ang nais sabihin ng pulis kaya madali ko syang nasalo. May hinala na ako na hindi maganda ang sasabihin ng pulis, pero ang nasa isip ko ay baka napaaway o baka nakulong, pero mas masaklap pa pala doon ang malalaman naming mag-ina.

"Ayon ho sa kabaro nating pulis, na hijack daw ho ang binabyahe nilang truck. Natagpuan na lang ng mga taga roon ang wala ng buhay na katawan ng asawa nyo habang ang kasamahan nya namang driver ay naisugod sa ospital at sa awa naman ng Diyos ay ligtas na sa kapahamakan." paliwanag ng pulis at tuluyan ng bumuhos ang luha ni mama kasabay ng malakas na paghagulgol. Dagdag pa nila, ayon sa salaysay ng kasamang driver ni papa, tinambangan daw sila ng mga armadong lalaki para kunin ang kargamento nilang dala pero lumaban daw si papa gamit ang natagong tubo sa kanilang upuan ng pwersahan silang pababain sa truck.

"Ayon pa ho sa driver ay napuruhan daw ni mang Alberto yung isa sa mga suspek at naagawan ng baril. Nagawa pa daw ho nitong mapatay ang 2 o 3 sa kanila at mabaril din ang ilan bago ho sya mapuruhan. Muntik na rin hong sapitin ng driver ang sinapit ng asawa nyo sa sobrang galit daw nila at kung hindi sa pagmamakaawa ay baka hindi lang bala sa hita ang iniwan sa kanya. Wala na daw ibang katawan ang natagpuan sa pinangyarihan ng krimen pero nagtugma naman daw sa salaysay ng driver ang nangyari dahil sa kalat ng dugo di kaluyan sa katawan ng asawa nyo." dagdag ng mamang pulis bago ipaabot ang pakikiramay.

Sa huli, pinangatawanan ni papa ang payo nya na kung mamatay man sa basag ulo o gulo, ay siguraduhing isasama sa hukay ang makakalaban. Hanga ako sa katapangan ni papa, pero kailangan bang umabot sa ganun? Kailangan pa bang depensehan ang kargamento nila gayung hindi naman sa kanila yun? Eh ano kung limasin nila ang laman ng truck? Hindi naman sila ang mawawalan. Pwede naman sanang hindi na lang lumaban at baka buhay pa sana sya gaya ni manong na kasangga nya sa byahe.

Hindi na rin nagtagal ang mga pulis matapos ihatid ang masamang balita at sinabimg inaasikaso na raw ang pagbyahe ng katawan ni papa pa Manila kasama ni manong. Bumaha ng luha sa bahay paglisan ng mga pulis habang punong puno ng galit ang puso ko sa paghihiganti ngunit kanino... saan? Gaya ng huling habilin ni papa, ako na ang bahala sa bahay at kay mama.

Ilang araw matapos kaming bisitahin ng mga pulis ay dumating si manong at ang bangkay ni papa. Humagulgol din ng iyak sa amin si manong sa sinapit ng kaibigan na matagal nyang nakasama sa trabaho.

"Patawad Inday, patawarin nyo ako Bert. Wala ako ng lakas ng loob gaya ni Berting at hindi ako nakakilos sa sobrang takot. Kung sana napatakbo ko ang truck ay baka may tyansang makatakas pa kami pero nanigas ang buo kong katawan sa mga baril na nakatutok sa amin. Kahit sa huling paglaban ni Berting sa kanila ay wala akong nagawa." paliwanag ni manong at naintindihan ko naman sya. Hindi lahat may lakas ng loob sa ganung sitwasyon. Siguro ay handa lang talaga si papa na makipagpatayan sa kanila kaya lumaban sya hanggang mapuruhan.

"Sobrang nakabibilib ang papa mo. Yun lang lumaban sya sa pilit magpababa sa kanya sa truck ay nakabibilib na eh, tapos inagawan nya pa ng baril at nakipagbarilan sa kagrupo nito. Dahil nga lang dun ay sobrang gigil ng parang lider nila at gustong gusto na rin akong patayin kung hindi lang sa sobrang pagmamakaawa ko." pagbibida ni manong kay papa na nagpangiti kay mama pero alam mong may lungkot sa mata.

Sa huling balita namin sa mga pulis, natagpuan na ang truck na gamit nila papa at gaya ng inaasahan, wala na itong laman. Wala ring nahuli kahit isa sa follow up operation daw nila na mas lalong nagpasama ng loob namin. Nagpaabot rin ng tulong ang kumpanyang pinagtratrabahuhan nila papa at sa tingin ko ay malaki laki iyon, higit para maipalibing namin sya at para makapagsimula ulit. Present din si aling Ani mula sa burol hanggang sa mailibing si papa na akala mo ay pangalawang asawa.

"Bert anak, wala na ang papa mo. Pakiusap lang... masaklap ang naging pagkasawi nya at ayaw kong sapitin mo ang sinapit nya kung hindi mo babawasan ang tapang mo. Pwede ka ring matulog dito sa tabi ko kung gusto. Wala na ang papa mo at ikaw lang ang meron ako." pakiusap ni mama habang tinitingnan ko ang sobrang nakahahabag nyang itsura. Syempre gustong gusto kong tumabi sa kanya pero nandun pa rin yung konsensyang kumakain sa akin lalo na sa tuwing naiisip ko si papa.

"Medyo malikot ako matulog Ma." babala ko sa kanya tyaka nya inunat ang parehas na braso para palapitin ako. Nang makaupo ako sa gilid nya, sa dating pwesto ni papa, ay yinakap nya ako ng mahigpit habang nakatukod ang ulo sa aking dibdib. Ilang minuto rin kami sa ganung posisyon bago nya pinunasan ang mukha at nag-ayang matulog.

Nahirapan akong matulog sa unang araw na magkatabi kami ni mama Inday dahil sa maraming bagay kahit pa pagod ako, kami sa pag-aasikaso ng libing ni papa. Malaki laki rin ang inuuwing pera ni papa ngunit paano na, na wala na sya? Hindi naman ganun kalakihan ang sahod ko at isa pa, paano ko matatagalan iwasan ang init ng katawan ni mama kung gabi gabi na kaming matutulog ng magkatabi?

"Papa, pangako ko sayo... hinding hindi ko pababayaan si mama. Ako na ang bahala sa kanya at sa bahay. Magsisikap ako para mabigyan din sya ng magandang buhay na naibigay mo sa kanya." bulong ko sa aking sarili tyaka yinakap si mama at pinilit matulog.

Maaga akong nagising kinabukasan dahil nakasanayan na rin ng katawan para matulungan si mama makahango ng gulay na paninda. Nasa tabi ko pa rin sya at alam kong sya ay pagising na rin. Nakayakap pa rin ang isa kong braso sa kanya, ang kinaiba lang ay nakapatong ang kamay ko sa tiyan nya ng walang harang na damit... skin to skin. Ang init ng balat nya. Inisip ko ng tanggalin ang kamay ko doon bago pa sya magising, pero paano kaya kung baliktad naman, na hayaan ko lang na nakahawak ako sa tiyan nya hanggang magising sya?

Hindi naman ako dapat matakot kung mahuli, tutal, wala namang masama kung nakayakap ako na anak nya sa kanya. Hindi ko na lang ginalaw ang kamay ko sa kanyanh tiyan dahil nga alam kong pagising na sya. Naisip ko kasing ibaba iyon kahit hanggang sa may puson nya pero ok na siguro sa tiyan lang. Ilang minuto din kami sa ganung posisyon na halos katulugan ko na nga ulit ng magsimulang gumalaw si mama.

Muntik ng mapapitlag ang kamay ko sa gulat ng hawakan ni mama ang kamay ko, pero hindi nya ito tinanggal agad. Marahan nya itong hinimas at piniga bago ipirmi ang pagkakahawak nya sa aking kamay. Sobra ang kabog ng dibdib ko habang nagsimula ng tumigas ang titi ko dahil gusto ni mama ang kamay ko na nasa tiyan nya. Baka namimiss nya si papa? Baka kailangan nya lang ng sandali para alalahanin ang yumaong asawa? O baka akala nya ako si papa? Sana hindi.

Matapos ang ilang sandali ay muli nyang piniga ang kamay ko kasabay ang mahinang buntong hininga bago ito tanggalin sa kanyang tiyan at tumayo. Napahawak na lang ako sa kamay ko na yun paglabas ni mama at inamoy ito. Wala namang amoy pero pakiramdam ko ay sobrang bango nito.

"Pwede ka pang matulog. Baka bukas na lang ako magtinda... wala pa akong gana at medyo nanghihina. Gusto mo bang mag-almusal muna? Saglit lang tong sinangag." anyaya ni mama at dumiretso lang ako sa kanyang likuran at yinakap sya.

"Pipilitin kong ibigay sayo ang mga naibibigay ni papa ng nabubuhay pa sya. Kung kakayanin ko... mas higit pa. Kaunting tiis lang muna at hinding hindi kita iiwan." pangako ko, hindi lang sa kanilang dalawa kundi sa sarili na rin. Bigla na lang din akong napaisip sa aking mga sinabi. Ibibigay ang mga naibibigay ni papa? Kasama ba dun yung pangangailangang sekswal? Ako na rin ang kusang lumayo kay mama ng magsimulang mabuhay na naman ang alaga ko at baka maramdaman nya pa.

Naiwan sa bahay mag-isa si mama at tumungo na ako sa pagawaan ng side car. Gustuhin ko mang samahan sya kaya nga lang ay kailangang magbanat ng buto lalo nga't hindi naman ganung kalaki ang sahod ko. Pinagsasama ko rin ang mga natutunan ko sa vocational school at ang diskarte ng mga datihan ng welder ng shop para mas maging mahusay na welder. Kung makaipon ng sapat na pera ay bibili ako ng sarili kong gamit at magsisimula ng sariling shop para na rin malapit lang kay mama.

"Ma, bumili ako ng pancit. Nagmerienda ka na ba?" bati ko pagpasok ng bahay matapos ang maghapong trabaho. Ang saya lang sa pakiramdam na nag-uuwi ako ng pasalubong sa perang pinaghirapan ko pero pulutan ata ang kailangan ni mama imbes na merienda dahil dinatnan ko syang umiinom. May bote ng mucho sa lamesa at halos kalahati na nito ang bawas kaya mukhang kanina pa sya umiinom.

"Anong ginagawa mo Ma!? Eh hindi ka naman marunong uminom tyaka mucho pa talaga!?" pagalit kong tanong at parang maamong pusa nya akong tiningnan bago magsimulang tumulo ang luha.

"Ngayon lang Bert. Hayaan mo na ako kahit ngayon lang. Gusto ko lang iinom ang sakit bago ako magpatuloy ulit." at tuluyan na...